IN THE ASSEMBLY THIS WEEK
"Sa Lasanble I propoze ki lamannman neseser I ganny fer dan Konstitisyon Sesel pou kree en Komisyon Elektoral Endepandan dan plas lofis Komisyonner Eleksyon."
We reproduce below the Speech of Hon.
M. Speaker ,lofis komisyoner eleksyon inn ganny kree anba lartik 115(1) nou konstitisyon e Komisyoner eleksyon I ganny apwente par prezidan lo rekomandasyon CAA, (Constitutional Appointment Authority) pou 7 an. Lartik 15 (4) nou konstitisyon I dir ki apre 7an komisyoner eleksyon I devret kit sa lofis menm si I kapab ganny re-apwente apre. Sa ki aparan tou de swit se en defayans dan nou konstitisyon ki pa fer li kler konbyen letan komisyoner eleksyon pou reste dan sa pos apre ki inn ganny re-apwente par prezidan. I osi pa kler dan nou konstitisyon si apre ki komisyoner eleksyon inn fer sa travay pou 14 an si prezidan I kapab re-apwent li pou plis letan ankor ou non.
Lartik 115(3) nou konstitisyon I fer li kler ki komisyoner eleksyon pa devret anba kontrol okenn lotorite ou direksyon personn ler I pe desarz son responsabilite koman komisyoner eleksyon. Konotasyon la se ki komisyoner eleksyon I devret desarz son responsabilite e fonksyon dan en fason endepandan menm si sa mo endepandan pann ganny servi dan nou konstitisyon. La petet I tya neseser, ki sa mo endepandan I devret ganny enkorpore dan nou konstitisyon pou fer li napa okenn dout dan lespri tou dimoun ki sa lofis I enn ki endepandan. Ler nou koz lo lendepandans biro komisyoner eleksyon ek komisyoner li menm nou pe koz lo endepandan avek leta, bann striktir leta ek parti politik.
M. Speaker I malere ki sa dernyen 15 an ki eleksyon inn ganny organize Sesel dimoun inn ganny en persepsyon ki komisyoner eleksyon ek son biro pa endepandan. Mon kwar ki lentegrite sa dimoun ki desarz sa fonksyon ki pe ganny met an kestyon ou dout ler nou koz lo lefe ki sa biro ek son dimoun ki ansarz li pa endepandan. Sa persepsyon inn vinn aparan atraver fason ki konmisyoner eleksyon I fer son travay. Par ekzanp dan deryen eleksyon bokou dimoun ti ganny retire lo lalis voter dan distrik kot zot abitye vote e ganny mete dan en lot distrik san ki zot ti ganny notifye par sa biro. Mon menm, M. Speaker, mon ti ganny retire dan distrik Au Cap kot mon abitye vote e ganny mete dan distrik glacis san ki mon ti ganny notifye. Bokou dimoun ti retourn dan lakour e pa vote ler apre ki zot tinn debout dan laliny pou bokou erdtan zot ti ganny dir ki zot non I dan en lot distrik. Sa M. Speaker I mal e I merit ganny kondannen kategorikman e a haute vwa. Se sa bann kalite pratik ki donn lenpresyon piblik Seselwa ki I anan trik dan prosedir eleksyon e ki konmisyoner eleksyon avek parti mazoriter pe marye pike pou enflians rezilta eleksyon.
Pou sa bann rezon ki mon fek ilistre I kler ki reform nou konstitisyon e lalwa eleksyon I neseser e I irzan. M. Speaker, nou konstitisyon I en dokiman vivan ki respir laspirasyon nou pep e ki devret pe konstaman evolye, devlope e modernize an mezir ki letan I pase. I pa en dokiman mor parey en bout dibwa ki statik e pa devlope. Nou konstitisyon ti ganny entrodwir depi 21 Zen 1993 e depi sa napa naryen kinn ganny fer pou regarde si inn marse, si inn fer louvraz ki I ti ganny planifye pou fer, si I annan defayans e si I bezwen ganny reformen. M.Speaker mon parti I kwar ki I plis ki ler pou gouvernman etablir en Commission on Constitutional and Electoral Reform pou fer rekomandasyon avek gouvernman kote I annan defayans e kote reform I merit ganny konsantre. Pou donn en senp lekzanp en defayans kler dan nou konstitisyon nou bezwen zis regard lartik 25 (5) ki dir ki ler en dimoun I ganny deporte Sesel I merit ganny dir rezon akoz I pe ganny deporte e sa rezon fodre ganny revize par en lotorite konpetan. Ziska prezan, 15 an apre ki konstitisyon 3enm Repiblik inn ganny entrodwir Sesel, gouvernman pa ankor etablir sa lotorite e dimoun I kontinyen pe ganny deporte Sesel parey dan letan parti inik san konen ki zot inn fer e pou ki rezon zot pe ganny deporte. Sa inn kree labi pouvwar e inn fer bokou dimoun fristre, ankoler e donn lenpresyon ki Sesel I pa en
M. Speaker I kler ki reform nou konstitisyon e presizeman lalwa eleksyon I esansyel, neseser e irzan. Dan en sosyete osi vivan parey Sesel kot dimoun I an zeneral annan en pasyon pou politik, kot nou pep I vinn enn ki entelizan e politikman matir I neseser pou revwar en pe nou konstitisyon e lafason ki nou organiz eleksyon. Ler sa komisyon I ava ganny etablir I ava son louvraz pou konsider bann reform konstitisyonel e elektoral e apre fer rekomandasyon avek gouvernman. M. Speaker I kler ki gouvernman I devret pran bann pa e bann mezir pou ranforsi nou demokrasi espesyalman an se ki konsern eleksyon lib e zis me sirtou lo laspe vites ki en eleksyon I kapab ganny organize, sekirite, depans bann parti politik dan letan eleksyon, vot atraver en sistenm elektronik kot en dimoun I kapab senpleman pez en bouton pou endike pou ki I pe vote, Code of Conduct pandan eleksyon, ki a ganny verifye par en lotorite sipervizwar e endepandan etc. M. Speaker mon kwar ki ler nou soumet nou lekor dan en prosesis kot nou ekzamin nou konstitisyon e nou lalwa eleksyon, nou ekzamin nou demokrasi e nou bann lenstitisyon demokratik pou vwar si zot pe satisfe laspirasyon ek lekspektasyon nou pep, nou ava osi pe montre lemonn ki nou en pei ki pa per sanzman, ki pa per kritik e ki pa per pou sanz keksoz ki pa pe mars koman I fodre. M. Speaker kantmenm parfwa nou ganny lenpresyon ki nou bann lenstitisyon demokratik pe fonksyonn byen I neseser toultan pou revwar keksoz e pou reaziste
Sepandan, M. Speaker, sa ki reste fondamantal e enportan se ki deba lo reform konstitisyonel e elektoral I devret enn ki reste lib e zis e ki tou dimoun I ganny sans eksprim son lopinyon libreman e ki langazman piblik dan sa prosesis e lo sa deba I osi posib. Sa Komisyon ler I a ganny etablir I devret kapab ekout bann reprezantasyon sorti kot manm piblik an zeneral, bann lorganizasyon relizye, bann group dwa imen, bann lorganizasyon lazenes, trwazyenm az, bann parti politik, medya e tou dimoun ki anvi partisipe. Sa deba I a vinn en komansman olye en finisyon lo ki pli bon fason pou reform nou konstitisyon e nou lalwa elektoral. Komisyon I ava an efe pe propoze e gouvernman li I ava dispoze. Lasanble li I avar finalman deside an term prosedir kinn deza ganny etablir anba konstitisyon koman konstitisyon e lalwa elektoral I devret ganny amande. Deba piblik byen enformen I ava asiste lasanble pou li fer desizyon ki byen e korek. A lafen di zour sa konstitisyon I konstitisyon lepep e se lepep ki bezwen viv anba sa konstitisyon e dakor pou ganny gouvernen par son bann prensip, valer, kondisyons e provizyon. Finalman M. Speaker mon anmenn mon soutyen anver sa mosyon e mon siport li dan son totalite e san ezitasyon.